آندومتریوز – اندومتریوز ( علائم – تشخیص – درمان)

آندومتریوز، یکی از شایعترین بیماری های زنان است. این بیماری در زنان سنین باروری بیشتر در حداقل 5 تا 10 درصد این رده سنی دیده می شود. آندومتریوز به معنی رشد نا به جای بافت آندومتر ( لایه داخلی رحم) در مکان های نا به جا مثل روی تخمدان ها، حفره لگن و پشت رحم می باشد. در سیکل های طبیعی قاعدگی، لایه داخلی رحم یا اندومتر ریزش کرده و از بدن دفع می شود.

در این مقاله به بررسی علل آندومِتریوز، علایم و تشخیص آندومِتریوز و راه های درمان آن می پردازیم:

علائم بیماری آندومتریوز را بشناسید.

آندومتریوز اغلب با علائمی  که در زیر بیان کرده‌ایم دیده شده است. این علائم عبارتنداز:

• درد های مزمن لگن
• دردهای شدید زمان قاعدگی
• درد موقع نزدیکی
• علایم گوارشی مثل اسهال و یبوست
• علایم ادراری مثل تکرر ادرار و خونریزی

در بسیاری موارد ممکن است آندومتریوز هیچ نشانه ای نداشته باشد، و در حین بررسی علل ناباروری به تشخیص آندومتریوز برسیم. علارغم اینکه همراهی واژه آندومتریوز و ناباروری خیلی دیده شده، در زنان بارور نیز ممکن است این بیماری دیده شود.

بافت نابجای رحم و تخمدان منجر به شکل گیری کیست‌هایی پر از خون و عفونت می شود که کیست شکلات می نامند. اگر که پاره شود و محتویات آن وارد شکم شود مشکلات بسیار جدی برای بیمار ایجاد می کند.

علت ایجاد آندومتریوز چیست؟

در زنان مستعد تشکیل آندومتریوز این بافت طبیعی در مکان های غیر معمول جایگزین شده و سبب ایجاد چسبندگی و تولید مناطق آندومتریوزی می شود. در صورت رشد بیش از حد سلول های اندومتر در تخمدان کیست های اندومتریوزی به وجود می اید.

داخل کیست ماده قهوه ای رنگی جمع می شود که سبب آسیب به سلول های اولیه تخمدان، ایجاد چسبندگی و آسیب به لوله های رحمی می شود.چسبندگی اطراف تخمدان ها و آسیب به لوله های فالوپ در نهایت سبب ناباروری می شود.

در طی سالیان اخیر مطالعات زیادی در مورد آندومتریوز انجام شده است. در گذشته انتقال سلولهای اندومتری از داخل رحم در حین خونریزی های قاعدگی به داخل لگن از عمده ترین تئوری های ایجاد اندومتریوز بود. اما هم اکنون نقش اختلالت سیستم ایمنی و واکنش های التهابی نامتعارف بدن جزء مهمترین علل اندومتریوز بیان شده اند.

در نمونه های تهیه شده از مناطق اندومتریوزی، افزایش سلول های التهابی خاص دیده شده است. بنابراین اخیرا آندومتریوز در رده بیماری های التهابی و اتوایمیون قرار گرفته است. تحقیقات اخیر در پی یافتن داروهایی مبتنی بر کنترل واکنش های ایمنی برای درمان اندومتریوز می باشد.

روش های تشخیص آندومتریوز

• معاینه لگن:

طی معاینه لگن پزشک با دست ارگان‌های داخل لگن را از نظر ساختارهای غیرطبیعی مانند کیست‌های دستگاه تناسلی یا اسکارهای پشت رحم لمس می‌کند. اغلب لمس نواحی کوچک حاوی اندومتریوز ممکن نیست مگراینکه باعث ایجاد کیست شده باشند.

• معاینه واژینال:

در بیماری اندومتریوز شدید در حین حرکت رحم در معاینه واژینال بیمار دچار دردهای شدید لگن می شود. پزشک در حین معاینه در بخش های پشتی رحم برجستگی هایی شبیه ندول احساس می کند که بسیار دردناک هستند.

• سونوگرافی واژینال:

علایم آندومتریوز در سونوگرافی واژینال به صورت به عقب برگشتن رحم، چسبیدن تخمدان ها به یکدیگر،  ضخیم شدن بافت بین رحم و روده ها و کیست های شکلاتی اندومتریوزی می باشد. در صورت دیده شدن کیست های شکلاتی ارزش سونوگرافی واژینال در تشخیص اندومتریوز بالاتر از نود درصد است.

• ام ار ای:

یکی از روش های تشخیص آندومتریوز می باشد که در این روش درگیری احشای مجاور مثل روده ها نیز به خوبی امکان پذیر است.

• لاپاراسکوپی:

لاپاراسکوپی یک روش مستقیم جراحی ارگان های شکمی و لگنی از طریق ایجاد یک برش کوچک دور ناف و ورود دوربین اندوسکوپی می باشد. بدیهی است که بهترین روش تشخیص اندومتریوز لاپاراسکوپی می باشد. با استفاده از این روش موارد خفیف و بدون علامت اندومتریوز نیز تشخیص داده می شود.

چه عواملی ابتلای به آندومتریوز را افزایش می دهد؟

• شروع زودرس سیکل های قاعدگی
• یائسگی زودرس
• سیکل های قاعدگی طولانی
• خونریزی های شدید قاعدگی
• سابقه اندومتریوز در بستگان نزدیک
• ناهنجاری های رحمی

شیوه های درمان اندومتریوز

1-درمان های جراحی

2-درمان های دارویی

درمان جراحی آندومتریوز

بهترین روش جراحی درمان آندومتریوز لاپاراسکوپی می باشد.با این روش به دلیل ایجاد بزرگنمایی در استفاده از دوربین و لنز های قوی، نقاط اندومتریوز به خوبی نمایان می شود. مناطق با ابتلای بالای بیماری مثل تخمدان ها روده ها اطراف حالب و کلدوساک به خبی بررسی می شود.تمام نقاط اندومتریوز توسط انرژی کوتری و یا لیزر منهدم می شود و حتی خارج می شود.

به دلیل تاثیر نامطلوب انرژی حرارتی بر روی روده ها ، در صورت درگیری روده ها و چسبندگی بافت آندومتریوزی باید برداشته شود. در موارد اندومتریوز عمقی یک بافت ضخیم و ندولار بین رحم و روده ها تشکیل می شود، با کمک وسایل خاص این بافت جدا شده و خونریزی عروقی کنترل می شود. به دلیل اینکه بافت اندومتریوزی سبب ایجاد درد لگنی فراوان در افراد می شود اگر در حین انجام لاپاراسکوپی این بافت برداشته نشود دردهای مزمن لگنی و درد بیمار در حین نزدیکی از بین نمی رود.

بافت آندومتریوز عمقی به سیتم حالب و روده ها چسبندگی دارد بنابراین موقع جدا کردن این بافت ممکن است این اعضای حیاتی دچار اسیب شوند.ممکن است جراح زنان در حین عمل از یک جراح اورولوژی و یا کولون کمک بگیرد. گاهی اوقات لازم است برای خلاصی از بیماری قسمتی از روده ها خارج شده و بخش های باقی مانده به هم دوخته شوند.

نکاتی در خصوص جراحی لاپاراسکوپی آندومتریوز

در بیماران دچار ناباروری، جراحی لاپاراسکوپی اندومتریوز باید به دقت صورت پذیرد، در صورت گرفتاری شدید لوله های رحم و هیدروسالپنکس لازم اتصال لوله های از رحم قطع می شود.در موقع جدا کردن اندومتریوز عمقی باید مواظب اسیب به عروق تخمدانی باشیم. بیشترین استرس جراح در زمان جراحی اندومتریوز احتمال اسیب به تخمدان ها در حین جدا کردن جدار کیست های اندومتریوزی می باشد.

در حین ایجاد کیست های شکلاتی در داخل تخمدان، کیست ها در عمق تخمدان تشکیل می شود و در نتیجه زمان جدا کردن جداره کیست احتمال اسیب عمقی به تخمدان ها بیشتر می شود و از طرفی به دلیل ضخامت بیش از حد دیواره کیست احتمال کنده شدن و از بین رفتن سلول های زایای تخمدان مطرح است. موضوع ذکر شده به این معنی است که در اثر جراحی های مکرر اندومتریوز احتمال از بین رفتن بافت تخمدان و یائسگی زودرس مطرح می باشد.

چرا متخصصان نازایی کیست‌های کوچک آندومتریوزی را جراحی نمی‌کنند؟

اغلب متخصصان نازایی ترجیح می دهند که کیست های کوچک اندومتریوزی را جراحی نکنند و در صورت نیاز به جراحی، قبل از عمل بیمار را در سیکل ای وی اف قرار دهند و تخمک ها را فریز کنند و پس از اطمینان کامل از ذخیره شدن تخمک بیمار را تحت جراحی قرار دهند.

در زنانی که دیگر قصد فرزنداوری ندارند بهتر است موقع جراحی رحم و تخمدان ها به طور کامل جدا شوند. در این صورت این افراد دیگر باردار نخواهند شد و برای کنترل علایم ناشی از یائسگی مصرف هورمون های مناسب لازم خواهد بود. یائسگی تاثیر مثبت و بهبود دهنده روی اندومتریوز دارد بنابراین در زنان نزدیک به سن یائسگی جراحی پیشنهاد نمی شود. در صورت انجام جراحی کامل و خروج رحم و تخمدان ها احتمال عود اندومتریوز کمتر خواهد بود و برای کنترل علایم یائسگی بهتر است از مصرف هورمون های استروژن که اثر تحریکی روی اندومتریوز دارند خودداری شود.

درمان دارویی اندومتریوز

بیماری اندومتریوز یک بیماری عود کننده است، به همین دلیل درمان های جراحی برای کنترل بیماری به تنهایی کافی نیست و حتما بایستی جهت جلوگیری از برگشت بیماری از درمان های دارویی استفاره کنیم. در موارد اندومتریز خفیف و یا کیست های کوچک تخمدان از درمان های دارویی کمک می گیریم.

انواع داروهای ضد آندومتریوز

انواع داروهای ضد آندومتریوز شامل موارد زیر می باشند:

1-داروهای مهارکننده سیستم هیپوتالاموس هیپوفیز و تخمدان مانند دکاپپتیل و دیفرلین و داروی ایرانی میکرورلین

2-داروهای مهارکننده ترشح هورون های تخمدان مثل انواع قرص های جلوگیری از بارداری

3-داروهای شبه پروژسترونی مثل دینوژست وروژست و مدروکسی پروژسترون

4-داروهای تعدیل کننده سیستم ایمنی بدن

در صورت انتخاب روش درمان دارویی بیمار باید تحت کنترل دقیق باشد ممکن است داروهای مختلف بر روی بیمار امتحان شود و در طی مدت زمان مناسی بهترین دارو انتخاب شود.

استفاده از ای یو دی میرنا یکی از درمان های مفید و طولانی مدت ضد اندومتریوز است.در بیماران دچار دردهای شدید لگنی، درد موقع نزدیکی که کاندید درمان ناباروری نیستند، ای یو دی میرنا با تولید میزان زیادی از هورمون پروژسترون به کنترل ناراحتی این بیماران کمک فراوانی می کند. در نهایت در زنان دچار درد های لگنی شدید بلوک اعصاب لگن در کنترل درد موثر است و بیمار را از زحمت انجام جراحی بی نیاز می گرداند.

توصیه های پزشک

• درصورتی که از دردهای شدید لگنی درد موقع نزدیکی رنج می برید به پزشک مراجعه کنید و از نظر آندومتریوز مورد بررسی قرار گیرید
• در میان انواع روش های کم تهاجمی سونوگرافی واژینال بهترین روش تشخیص اندومتریوز است.
• همیشه به این نکته توجه داشته باشید که اندومتریوز یک بیماری عود کننده است بنابراین انجام جراحی شما را از مصرف داروها معاف نمی کند.
• اگر نیاز به فرزند اوری ندارید بهترین روش درمان اندومتریوز دراوردن کامل رحم و تخمدان ها است.
• در صورت صلاحدید پزشک بهتر است قبل از جراحی اندومتریوز ذخیره تخمک انجام شود.
• اگر ذخیره تخمک پایین دارید انجام جراحی اندومتریوز ممکن است سبب ایجاد یائسگی شود.

کیست آندومتریوز چیست؟

اگر بافت اندومتریوم در تخمدان‌ها رشد کند، ایجاد کیست می ‌کند که به آن کیست اندومتریال یا کیست اندومتریوز و یا در اصطلاح عامه، کیست شکلاتی می ‌گویند.

این نوع کیست می‌تواند عوارض زیر را به ‌دنبال داشته باشد:

اختلال در عملکرد تخمدان؛ ایجاد مانع در مسیر درمان ناباروری؛ درد مزمن لگنی؛‌ افزایش خطر سرطان تخمدان وناباروری.

کیست آندومتریوز می‌تواند کاملاً بدون علامت باشد. اما شایع‌ترین علامت آن درد پایدار در قسمت پایینی حفره شکمی است که قبل و در طول پریود، شدیدتر می ‌شود. برخی خونریزی قاعدگی شدیدی دارند و برخی نیز هنگام مقاربت درد دارند. همچنین، برخی از مبتلایان به کیست اندومتریوز ممکن است احساس فشار یا زخم داشته باشند.

به هرحال بسیاری ممکن است هیچ علامتی نداشته باشند و وجود کیست هنگام معاینه لگنی یا سونوگرافی مشخص شود.

برای تشخیص کیست آندومتریوز، پزشک از شما شرح حال می‌گیرد و معاینه لگنی انجام می‌دهد. همچنین از سونوگرافی یا اِم آر آی کمک می‌ گیرد و ممکن است آزمایش خون برای بررسی بدخیمی، بارداری و عفونت درخواست کند. لاپاروسکوپی هم یک شیوه تشخیصی دقیق است که پزشک با استفاده از آن می‌تواند ابعاد و محل دقیق اندومتریوز را مشخص کند و بر اساس آن، بهترین شیوه درمان را انتخاب کند.

در مقاله کیست آندومتریوز توضیحات مفصلی در این ارتباط ارائه شده است.

حتما بخوانید: کیست آندومتریوز

فرق کیست آندومتریوما با آندومتریوز در چیست؟

یکی از سوالاتی که برای خانم‌ها پیش می‌آید، این است که از کجا باید متوجه شوند که تفاوت کیست آندومتریوما با آندومتریوز چیست؟ در جواب این سوال باید گفت: آندومتریوز نشان دهنده ضخامت رحم و بافت آندومتر است. البته این مورد را هم باید بدانید که هنوز هم محققان به به نتیجه قطعی درباره این سوال نرسیده‌اند.

آندومتریوز در شباهت زیادی به بافت آندومتر داشته و بیرون از حفره آندومتر رشد می‌کند. بخش‌های مختلفی از بدن مانند تخمدان‌ها و صفاق لگنی بیشتر دچار این اختلال می‌شوند. مشاهده شده که آندومتر در قسمت‌های دیگری از بدن مانند بافت ریه هم بوجود بیاید که این موارد بسیار کم هستند.

آندومتریوما یک کیست پوشانده شده از آندومتریوز هستند و معمولا پر از خون و باقی مانده‌های آندومتر هستند. برای مثال، کیست شکلاتی یک کیست آندومتریومایی محسوب می‌شود که با خون کهنه پر شده.

کدام زنان بیشتر در معرض ابتلا به آندومتریوز هستند؟

– خانم هایی که هرگز بارداری منجر به زایمان نداشته ‌اند

– سیکل های پریود کوتاه (معمولا زودتر از ۲۷ روز پریود شدن)

– بلوغ زودهنگام

– یائسگی دیرهنگام

– ابتلای یکی از بستگان نزدیک مانند مادر، خواهر و خاله

– قرار گرفتن درمعرض استروژن زیاد

– توده بدنی BMI کم

– مصرف الکل و مواد مخدر

– اختلالات آناتومیک در رحم که خروج خون پریود با مشکل همراه شود.

عوامل بالا بدین معنی نیست که هرکسی ویژگیهای بالا را دارد حتما آندومتریوز می ‌گیرد بلکه به معنی مستعد بودن جهت ابتلا به این بیماری است.

نقش آندومتریوز بر نازایی

اصلی ترین عارضه اندومتریوز اختلال در باروری است. تقریبا یک سوم تا نیمی از زنانی که دچار اندومتریوز هستند، به سختی حامله می ‌شوند. برای حاملگی لازم است سلول تخمک از تخمدان آزاد شده و از طریق لوله فالوپ مجاور به سمت رحم حرکت کرده و در مسیر توسط یک اسپرم، بارور شده و به دیواره رحم اتصال پیدا کند. آندومتریوز از طریق انسداد مسیر حرکت تخمک و همچنین از راه های غیرمستقیم مانند از بین بردن تخمک و اسپرم می‌تواند مانع از بارداری شود.

با این وجود بسیاری از زنانی که دچار اندومتریوز هستند، می ‌توانند باردار شده و فرزندی سالم داشته باشند، بنابراین پزشکان به افرادی که دچار اندومتریوز هستند توصیه می ‌کنند که بارداری را به تعویق نیاندازند، زیرا بیماری طی زمان بدتر می ‌شود.

در حدود هفتاد درصد از خانمهایی که آندومتریوز متوسط یا خفیف دارند، بدون مشکل باردار می شوند.

اندومتریوز به دلایل متفاوتی می تواند سبب ناباروری شود از جمله:

آندومتریوز می تواند بر ساختار و آناتومی لگن تاثیر گذاشته و با ایجاد کیست در تخمدان و چسبندگی بین رحم و تخمدان و سایر اعضا لگن همراه باشد. این چسبندگی ها ، ساختمان و عملکرد طبیعی رَحِم و تخمدان را تحت تاثیر قرار می دهند.

همچنین آندومتریوز می تواند با ترشح مواد التهابی اثرات منفی بر تخمک، اعضای لگنی و لانه گزینی جنین داشته باشد.

اینستاگرام دکتر فاطمه سروی

شماره های تماس جهت رزرو: ۸۸۰۸۷۵۴۲-۰۲۱ و ۰۹۱۹۵۹۳۴۴۵۸ و ۰۹۱۹۵۶۰۰۳۴۲